Een reusachtig aarden platform van drieduizend jaar oud met daarop een reeks bouwwerken, waaronder een vier meter hoge piramide, is geïdentificeerd als het oudste en grootste monumentale bouwwerk in het cultuurgebied van de Maya’s, aldus een wetenschappelijk artikel dat gisteren in het tijdschrift Nature verscheen. Het is de laatste in een reeks ontdekkingen die bewijs levert voor de recente hypothese dat enkele van de vroegste bouwwerken die door de Maya’s zijn opgericht aanzienlijk groter waren dan de monumenten die ruim duizend jaar later – op het hoogtepunt van deze beschaving, in de Klassieke Periode (250-900 na Chr.) – werden gebouwd.
De ontdekking werd gedaan in de Mexicaanse deelstaat Tabasco, op een vindplaats die Aguada Fénix wordt genoemd en die ruim 1350 kilometer ten oosten van Mexico-Stad ligt. Het is een regio die bekendstaat als het Maya-laagland, van waaruit de beschaving van de Maya’s zich begon te ontwikkelen.
In 2017 voerden onderzoekers LiDAR-metingen in het gebied uit, waarbij ze stuitten op het platform en tenminste negen hellingbanen die naar het complex omhoog lopen. De baanbrekende lasertechnologie wordt vaak gebruikt om vanuit een vliegtuigje bouwwerken onder een dicht bladerdak te kunnen identificeren, maar in dit geval toonden de beelden een verbluffend complex dat zichtbaar te midden van weidegrond en verspreide boomgroepen in de deelstaat Tabasco lag, maar desalniettemin gedurende eeuwen of misschien zelfs millennia onopgemerkt is gebleven.
Op deze luchtfoto van de vindplaats Aguada Fénix (die zonder hulp van de LiDAR-technologie is gemaakt) is te zien hoe het monument in het beboste weideland opgaat.
Waarom werd het kolossale bouwwerk van Aguada Fénix niet eerder geïdentificeerd?
“Dat is vrij moeilijk uit te leggen. Maar als je over de vindplaats loopt, ben je je niet bewust van de omvang van dit complex,” zegt archeoloog Takeshi Inomata van de University of Arizona, de hoofdauteur van het artikel. “Het platform is vijftig meter hoog, maar omdat de horizontale dimensies zó groot zijn, besef je niet hoe enorm het bouwwerk is.”
“Rituelen die we ons alleen maar kunnen voorstellen”
Op basis van koolstofdatering van stukjes houtskool die binnen in het complex zijn gevonden, denken de onderzoekers dat de aanleg van het platform rond 1000 v. Chr. moet zijn begonnen.
Maar de afwezigheid van enig bekend bouwwerk in en nabij Aguada Fénix doet vermoeden dat de bewoners van deze regio tot aan die tijd – die direct voorafging aan de Klassieke Periode – nog altijd rondtrokken tussen tijdelijke kampementen terwijl ze jaagden en voedsel verzamelden. Vandaar dat de onderzoekers zich afvragen waarom deze mensen plotseling besloten om een zo omvangrijk en permanent monument op te richten.
Inomata schat het totale volume van het platform en de bouwwerken die erop verrijzen op tenminste 3,7 miljoen kubieke meter, wat betekent dat het complex groter is dan de grootste Oud-Egyptische piramide. Hij vermoedt dat ruim vijfduizend mensen gedurende meer dan zes jaar aan het monument gewerkt hebben.
“We denken dat het om een ceremonieel complex gaat,” zegt Inomata. “Het is een plek voor bijeenkomsten, waar mogelijk processies werden gehouden en rituelen werden opgevoerd waarvan we ons alleen maar een voorstelling kunnen maken.”
Op en rond het bouwwerk is geen enkel woonhuis gevonden, dus blijft het onduidelijk hoeveel mensen in de directe omgeving hebben gewoond. Maar door de enorme omvang van het platform denkt Inomata dat de bouwers van Aguada Fénix hun bestaan als jagers-verzamelaars geleidelijk achter zich lieten, waarschijnlijk met behulp van de maïsteelt – waarvan aanwijzingen op de vindplaats zijn gevonden.
“De enorme schaal is verbijsterend,” zegt Jon Lohse, een archeoloog van Terracon Consultants Inc. die onderzoek doet naar de vroege geschiedenis van het gebied en niet bij het artikel was betrokken. Maar hij denkt niet dat het bouwwerk zelf wijst op een sedentaire levenswijze. “Wereldwijd zijn er monumentale bouwwerken gevonden die door pre-sedentaire volken zijn opgericht.”
Wat volgens Lohse wél onmiskenbaar is, is het voortgeschreden vermogen van deze bouwers om samen te werken. Dat deden ze waarschijnlijk op de strikt egalitaire wijze die kenmerkend is voor de vroege culturen in het Maya-cultuurgebied. Ook Inomata denkt dat het platform door de hele gemeenschap werd aangelegd, zonder de noodzaak van een strikte sociale hiërarchie.
Inomata verwijst naar het nóg oudere ceremoniële bouwwerk van San Lorenzo, een kleine vierhonderd kilometer verder naar het westen, in een regio waar zich destijds het volk van de Olmeken vestigde. San Lorenzo werd bijna vierhonderd jaar eerder gebouwd dan Aguada Fénix en omvat een kunstmatig opgeworpen heuvel met terrassen die vermoedelijk een soortgelijke ceremoniële functie had. Maar in het complex zijn ook kolossale mensenhoofden van steen gevonden, wat erop kan duiden dat sommigen in deze samenleving een hogere status hadden dan anderen.
Het is waarschijnlijk dat de bouwers van Aguada Fénix werden geïnspireerd door San Lorenzo, maar archeologe Ann Cyphers van de Universidad Nacional Autónoma de México, die onderzoek in San Lorenzo heeft gedaan, denkt dat beide vindplaatsen “tamelijk veel van elkaar verschillen.” Volgens haar verschilt ook het aardewerk dat in San Lorenzo is gevonden, duidelijk van de potscherven die in Aguada Fénix zijn aangetroffen.
Lappendeken van gekleurde grond
Wat kan het doel zijn geweest van een dusdanig kolossaal bouwproject? Verónica Vázquez López, postdoc-onderzoekster aan de University of Calgary en medeauteur van de nieuwe studie, denkt dat het om een uiting van samenwerking gaat: een formeel project om verschillende groepen mensen in de loop van meerdere generaties aan elkaar te verbinden.
Sommige kenmerken in Aguada Fénix kunnen op zo’n formele samenwerking wijzen, zoals een schat aan bijlen van kostbare jade, die mogelijk symbool staat voor de voltooiing van het samenwerkingsproject. Het is de archeologen ook opgevallen dat enkele van de aardlagen waaruit het platform is opgebouwd, als een lappendeken van verschillende aardkleuren zijn aangelegd. Ook dat kan wijzen op de bijdrage van verschillende groepen mensen.
“Zelfs vandaag de dag nog maken buurtbewoners van sommige Mexicaanse stadjes ieder een stukje van het centrale kerkplein schoon,” zegt Vázquez López.
Rond 750 v. Chr. was het monumentale complex in Aguada Fénix inmiddels verlaten en in de Klassieke Periode, ruim duizend jaar later, bouwden de bewoners van dit gebied hogere piramides op veel kleinere platforms en met veel minder grote openbaren ruimten voor massabijeenkomsten. Deze piramides waren alleen toegankelijk voor de elite.
“In de vroege periode waren de mensen nog zeer enthousiast [over dit soort bouwprojecten],” zegt Inomata. “Maar later is dat enthousiasme weggeëbd.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
